تعادل اسید و قلیا

تعادل اسید و قلیا در بدن که با اندازه گیری pH مشخص می شود، امری بسیار مهم در تخمین میزان سلامتی افراد است. با تغییر روش زندگی در دنیای امروز، بسیاری از بیماریها و مشکلات روحی و روانی انسانها را تهدید می کند. عواملی از قبیل کاهش کیفیت غذاها و آب شرب مصرفی، استفاده بسیار زیاد از کنسروها و غذاهای فرآوری شده، آلودگی های زیست محیطی مانند آلودگی هوا، آلودگی های صوتی و آلودگی آب ها به مواد شیمیایی و فلزات سنگین که در نهایت کاهش کیفیت مواد غذایی نظیر میوه ها و سبزیجات و ماهی ها را به دنبال خواهد داشت.

همه از عواملی هستند که در ابتلای انسان به انواع بیماریها نقش دارند که اثر آن ها بر بروز بیماریها به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با تولید اسید مازاد در بدن انسان صورت می گیرد سیستم بافری بدن انسان به منظور خنثی سازی این اسید مازاد فعال شده و با افزایش غلظت اسیدها در بدن، این سیستم نیز فعالتر می شود تا جایی که بدن دیگر توان مقابله با این اسید مازاد را ندارد و آن ها را در بدن ذخیره می سازد آب یونیزه قلیایی با دارا بودن pH بالا به یاری سیستم بافری بدن انسان آمده و در خنثی نمودن اسید مازاد به آن کمک می کند. همچنین خواص آنتی اکسیدانی آب یونیزه قلیایی با پاکسازی رادیکال های آزاد از بدن، از آسیب به بافتها و سلولهای بدن جلوگیری نموده و امکان عملکرد آن ها با بیشترین بازده را میسر می سازد. بنابراین مصرف آب یونیزه قلیایی، روشی ساده و بدون عوارض جانبی برای برقراری تعائل اسید و قلیا و در نتیجه سم زدایی و درمان بیماری از بیماریهای مزمن است. مقاله ای که در زیر می آید، ترجمه مقاله Acid-Alkaline Balance : Role in Chronic disease and detoxification است که در مجلة بسیار معتبر Alteranative therapies که در آمریکا منتشر می شود، در سال 2007 به چاپ رسیده و اثر تعادل اسید – قلیا را بر درمان بیماریهای مزمن و سم زدایی از بدن نشان می دهد با مطالعه این مقاله می توان به اهمیت تعادل اسید و قلیا در بدن و در نتیجه مصرف آب یونیزه قلیایی برای دستیابی به آن پی برد.

تعادل اسیدی – قلیایی : نقش در بیماریهای مزمن و سم زدایی
Deanna M. Minich, PhD, FACN, CNS; Jeffrey S. Bland, PhD, FACN,
Alternative Therapies, vol 13, No. 4, (2007), 62-65.
بسیاری از محققان بر این عقیده اند که رژیم غذایی معاصر نسبت به نسلهای گذشته میزان اسید خالص دریافتی بیشتری دارد . به احتمال زیاد این تغییر به دلیل انقلاب در صنعت کشاورزی و وفور مواد غذایی فرآوری شده و کنسروها است که فاقد مواد مغذی لازم هستند، رخ داده است. علاوه بر این تغییر بنیادین در تغذیه افراد، رژیم های غذایی گوناگونی در طی چند دهة گذشته ارائه شده است. رژیم های غذایی حاوی مقادیر بالای پروتئین، میزان اسید وارد شده به بدن را افزایش داده و pH ادرار را اسیدی تر می کنند برعکس، مشاهده شده است که رژیم های غذایی سرشار از میوه ها و سبزیجات با قلیایی شدن بیشتر مرتبط هستند  Remer و Manz  پتانسیل بار اسیدی کلیه (Potential renal acid load) مربوط به گروههای غذایی مختلف را محاسبه نموده و گزارش نمودند که مواد غذایی تولید کنندة قلیاها در بدن اساساً میوه ها و سبزیجات بوده و مواد غذایی اسیدی از پنیر، گوشت، ماهی و غلات مشتق شده اند (Table1)

مصرف مواد غذایی اسیدی به مرور زمان سبب بروز اسیدوز متابولیک خفیف می شود ابتلا به اسیدوز متابولیک خفیف در اثر رژیم غذایی در عصر معاصر ثابت شده است  مصرف غذاهای اسیدی در طولانی مدت منجر به بروز مشکلاتی در سلامتی و بیماریهایی نظیر پوکی استخوان، امراض کلیوی و تحلیل و لاغر شدن عضلات می شود.  Sebastian و همکارانش این رابطه علت و معلولی را به این صورت شرح می دهند : افزایش شواهد موجود نشان می دهد تداوم اسیدوز در بدن حتی اگر به صورت خفیف باشد و عملکرد متقابل مکانیزم های هومئوستاز منجر به وارد آمدن آسیب های متعددی به بدن مانند تجزیه و انحلال استخوان، تحلیل عضلات، تشکیل سنگهای کلیوی و آسیب به کلیه می شود .
به منظور حفظ تعادل اسید- قلیا در سیستم های مختلف بدن، سیستمی مورد نیاز است تا سایر سیستم ها را پشتیبانی کند. به عنوان مثال، زمینه استخوان حاوی ذخیرة عناصر قلیایی ای نظیر کاتیون های کلسیم و منیزیم است که در صورت مصرف مواد غذایی بسیار اسیدی و عدم وجود ظرفیت بافری کافی در خون، این عناصر از استخوان آزاد می شوند (demineralization) تا اسید مازاد موجود را متعادل کنند. با این حال، برداشت از ذخیره قلیایی بدن در پاسخ به افزایش میزان اسید دریافتی به بدن بسیار مضر است. در انسان ها، وجود مقادیر بیش از حد کلسیم در ادرار (hypercalciuria) و تعادل منفی کلسیم به دلیل جریان کلسیم از استخوان ممکن است منجر به بیماریهای متابولیک استخوان و سنگ کلیه های کلسیمی شود . در بخشی با عنوان «پتاسیم» در گزارش مرجع تغذیه مصرف  آب، پتاسیم، سدیم، کلرید و سولفات در انستیتوی دارو، غذا و نغذیه آمده است :
در راستای دریافت ناکافی پیش ماده های بی کربنات، بافرهای موجود در زمینة استخوان، اسید مازاد موجود در بدن را خنثی می کنند و در این فرآیند، مواد معدنی از استخوان برداشته می شود. اسید مازاد که به دلیل رژیم غذایی نامناسب به بدن وارد شده اند، سبب انحلال استخوان ها شده و منجر به افزایش دفع کلسیم و کاهش دفع سیترات در ادرار می شود. عواقب بالینی جانبی این پدیده احتمالاً افزایش حذف مواد معدنی از استخوان و افزایش احتمال تشکیل سنگ های کلیوی حاوی کلسیم است .
برعکس، اصلاح رژیم غذایی می تواند به طور مثبت بر متابولیسم استخوان اثر بگذارد. رژیم غذایی که اسید خالص آندوژن تولید شده در بدن را خنثی نماید، ذخیرة کلسیم و فسفات را افزایش می دهد، نشانگرهای تحلیل استخوان را کاهش می دهد و نشانگرهای تشکیل استخوان را پس از یائسگی در زنان افزایش می دهد . به علاوه، پژوهش ها نشان داده اند که ارتباط مثبتی میان مصرف بالای میوه ها و سبزیجات قلیایی با حفظ دانسیتة معدنی استخوان وجود دارد .
فیزیولوژی تعادل اسید-قلیا
از دیدگاه فیزیولوژیکی، بدن دارای سیستم های ارگانی مختلفی است که در محدوده pH مشخص کار می کنند  (Table 2) پتانسیل هیدروژن (Potential at hyclrogen) یا pH دارای مقیاسی لگاریتمی است بدان معنا که بین هر دو شماره pH در محدودة 1 تا 14، 10 برابر اختلاف وجود دارد. عددهای کوچکتر (1-99/6) بیانگر محدودة اسیدی (یا اهدا کنندة H+) و عدهای بزرگتر (01/7-14) بیانگر محدودة قلیایی (یا گیرندة H+) است. بیشتر بافت های بدن در pH خنثی یا 7 قرار دارند. pH برخی از سیستم های بدن مانند خون (35/7-45/7) با دقت بیشتری نسبت به بقیه تنظیم می شوند (برای مثال pH ادرار از 5/4 تا 8 تغییر می کند) و هر گونه تغییر طولانی مدت در تعادل اسید-قلیایی ممکن است سبب اختلال در عملکرد سلولها از طریق اثر گذاری بر فرآیندهای مختلف مانند سیگنال رسانی شود. بدن انسان دارای سیستم های مختلفی برای تنظیم تعادل اسید – قلیا است که شامل موارد زیر می باشد :
1-    در سطح سلولی از طریق واکنش های شیمیایی که H+ را تولید نموده یا مصرف می کنند.
2-    درخون با استفاده از بی کربنات، اسیدهای آمینه، آلبومین، گلوبولین و هموگلوبولین
3-    به صورت سیستمیک از طریق رهایش دی اکسیدکربن از ریه ها و یون های هیدروژن از کلیه

تشخیص بالینی تعادل اسید – قلیا
با اینکه این پدیده خیلی متداول نیست، pH خون می تواند به سمت اسیدی زیاد یا قلیایی متمایل شود که در این صورت عوارض جانبی بسیاری بروز می کنند. اسیدوز منجر به بروز رخوت (lethargy) و پیشرفت آن به بهت (stupor) و کما می شود در حالیکه در آلکالوز منجر به بروز برخی شرایط عصبی نظیر چنگه (گرفتگی عضلات) (cramp)، اسپاسم عضلات، تحریک پذیری (irritability) و هیجان زدگی مفرط شوند. مطالعات بالینی برای اندازه گیری میزان اسید سیستمیک که وارد بدن می شود توسط روشهای مختلفی امکانپذیر است که یکی از آنها بررسی رژیم غذایی به مدت حداقل 3 تا 7 روز و اندازه گیری میزان غذای فرآوری شده و پروتئین حیوانی دریافتی نسبت به مصرف میوه ها و سبزیجات و اندازه گیری pH ادرار با استفاده از شناساگری با دقت بالا می باشد. pH ادرار معرفی مناسب برای میزان اسید خالص دریافتی از طریق رژیم غذایی است که براساس گزارش Remer و Manz که رابطه ای معکوس بین این دو عامل را مشاهده نمودند، تأیید می شود . به نظر می رسد که pH ادرار، نشانگری بسیار مناسب برای بررسی حالتهای حاد و مزمن دربدن است و با تغییر رژیم غذایی در فاصله 2 ساعت pH ادرار نیز تحت تأثیر قرار می گیرد. به علاوه این حقیقت که pH ادرار محدودة گسترده تری (5/4-8) را در بر می گیرد، بیانگر پتانسیل بالای آن برای انعکاس دادن تغییرات سیستمیک pH است. براساس آزمایشات ما، به دلیل تغییرات سریع pH ، بایستی یک pH ادرار در ابتدای صبح گرفته شود و سپس در طی روز نیز با در نظر داشتن میزان آب دریافتی pH ادرار اندازه گیری شود.
قلیایی نمودن ادرار
مفهوم تعادل اسید – قلیا در زمینة پزشکی کاملاً جدید نیست و توسط گروههای مختلفی در جامعة پزشکان مورد استفاده قرار گرفته شده است. علم ناتوروپاتی تعادل اسید- قلیا را به عنوان مدلی فرضی برای توضیح علت بروز بسیاری از بیماریها استفاده می کند. علم آلوپاتی تغییرات pH را در ارگان های خاص مانند کلیه اندازه گیری می کند تا تشکیل سنگ و حذف سموم را کنترل نماید. به عنوان مثال، قلیایی نمودن ادرار بخشی از پروتکل پزشکی برای کنترل و جلوگیری از سنگ های اسید اوریک است.
جنبه دیگری از تعادل اسید – باز  نقش آن در سم زدایی است که در حذف دارو یا سم با دوزی بیش از حد مجاز و یا متعادل نمودن برنامه غذایی به منظور پیشبرد سم زدایی متابولیک و کاهش سموم رژیم غذایی مشهود است. قلیایی نمودن pH ادرار روشی است که تحت شرایط حاد پزشکی در حالتی که مقدار زیادی بیش از دوز مجاز وجود داشته باشد، به منظور افزایش حذف سموم از بدن مورد استفاده قرار می گیرد. در مقابل، اسیدی نمودن ادرار نیز حذف سموم خاص را با بازده کمتری انجام می دهد . مکانیزم عمل قلیایی نمودن ادرار برای افزایش حذف سموم با استفاده از فرآیندی است که “به دام انداختن یون ها ” نامیده می شود که توانایی افزایش دفع اسیدهای ضعیف در ادرار قلیایی و جلوگیری از جذب مجدد زنوبیوتیک ها (xenobiotic) توسط توبول های کلیوی است
Proudfoot و همکارانش مقاله ای را در رابطه با قلیایی نمودن ادرار منتشر نمودند که توسط آکادمی آمریکایی سم شناسی بالینی (American Academy of Clinical Toxicology) تأیید شد و تزریق درون وریدی بی کربنات سدیم را به عنوان روشی برای قلیایی نمودن ادرار (5/7 ≥ pH) در مسمومیت های حاد شرح می دهد .در این پژوهش گسترده، اثر قلیایی نمودن ادرار بر افزایش دفع بسیاری از داروها و سموم محیطی بررسی شده است. این گزارش بیان می دارد که ”قلیایی نمودن ادرار حذف کلروپروآمید، 2و4- دی کلروفنوکسی استیک اسید، فلوراید، دیفلونیزال (diflunisal)، متوتروکسات، فنوباربیتال و سالیسیلات را از طریق ادرار افزایش می دهد“. میزان کارایی قلیایی نمودن ادرار به منظور افزایش دفع ادرار در پژوهشی از Bank و Wolffram بررسی شده است که در آن pH ادرار خوک ها با افزودن 2% بی کربنات سدیم در رژیم غذایی تغییر دادند و pH از 2/0±7/5 به 1/0± 3/8 افزایش یافته و دفع اکراتوکسین A (ochratoxinA) یک مایکوتوکسین (mycotoxin) را از %9/1±3/9 به %3/4±2/22 دوز افزایش داد . همچنین مطالعات تجربی و بالینی ثابت کردند که قلیایی نمودن ادرار در مسمومیت سالیسیلات مؤثر است [23،25و26]. Grattettson و Geller نشان دادند که افزایش pH ادرار از 1/6 به 1/8 در انسان، پاکسازی کلیوی سالیسیلات را از L/h08/0±08/0 به L/h 82/0±41/1 تغییر داد .
بنابراین، اگر حذف سریع سموم با افزایش pH ادرار به میزان 2 واحد در مقیاس pH (که به معنای 100 برابر کاهش یون های H+ است) قابل دستیابی است، می توان نتیجه گرفت که با افزایش کمی در pH ادرار به سمت قلیایی، غلظت های کمتر سموم موجود در بدن در مدت زمان بیشتر حذف می شوند. به دلیل لگاریتمی بودن مقیاس pH ، تغییر اندکی در pH ادرار ممکن است اثر چشمگیری بر پاکسازی داروها و زنوبیوتیک ها از بدن داشته باشد. قلیایی نمودن سریع ادرار را می توان برای سم زدایی متابولیک با استفاده از روشهای تغذیه مورد استفاده قرار داد. عموماً سم زدایی یا حذف مواد مضر داخلی یا خارجی با استفاده از داروهای شیمیایی انجام می شود که با استفاده از آن ها آنزیم های کبدی بسیار فعال شده و تبدیل زیستی شیمیایی سموم به متابولیت های محلول در آب صورت گرفته تا از طریق ادرار دفع شوند با اعمال روشهای بالینی بر قلیایی نمودن ادرار، حذف این مواد از بدن با سرعت بیشتری انجام می شود. عوامل مختلفی در مواد غذایی هستند که می توانند به قلیایی نمودن سریع بدن کمک کنند که از آن جمله می توان به غذاهایی با میزان پتاسیم بالا اشاره نمود  Table 3) .

یک روش بالینی برای سم زدایی متابولیک، شروع تغذیه بیمار با رژیم غنی از میوه ها و سبزیجات خصوصاً سبزیجات با برگ های تیره و انواع کلم و کاهو و حاوی مقادیر کمی از پروتئین حیوانی است. انواع کلم و کاهو علاوه بر پتاسیم حاوی مقادیر بالایی از فیتوکمیکال ها مانند indole-3-carbinol و sulforaphanc  است که برای تسهیل تبدیل زیستی شیمیایی ضروری هستند[28-30] . به علاوه این سبزیجات سبب قلیایی شدن ادرار می شوند.
در آزمایشی با 5 داوطلب، مشاهده شده که رژیم حاوی 200g سبزیجات حاوی بروکلی پخته، هویج و گل کلم (بروکلی بیشترین میزان را داشت) پس از 4 ساعت از مصرف، منجر به افزایش قلیایی شدن ادرار با تغییر pH از 51/0±20/6 به 45/0±91/6 با 01/0=p شد. بنابراین استفاده از این نوع سبزیجات منجر به قلیایی شدن ادرار و افزایش دفع سموم از طریق ادرار می شود. در طی سم زدایی متابولیک pH سلولی و سیستم بافر خون به دلیل افزایش گردش زنوبیوتیک ها و اسیدهای آلی (مانند گلوکرونیک اسید) به سمت اسیدی می رود. بنابراین قلیایی نمودن در این پروسه فواید بسیاری دارد. به علاوه ناقل های کاتیون های آلی که مسئولیت انتقال زنوبیوتیک به خارج سلول را دارند، به pH حساسند  .

عوامل قلیایی کننده
علاوه بر تغییر در رژیم غذایی، استفاده از مکمل های غذایی گیاهی به مدت 3 تا 4 هفته می تواند سم زدایی متابولیک را تسهیل نماید. مصرف عوامل قلیایی کننده خاص مانند پتاسیم در این رژیم غذایی توصیه می شود (Table3) متأسفانه رژیم غذایی اصلی آمریکایی ها حاوی مقادیر کمی از پتاسیم است که به دلیل مصرف محدود میوه ها و سبزیجات است. میزان مورد نیاز و کافی پتاسیم 7/4 گرم در روز است که توسط متخصصان تأیید شده است. این مقدار برای پایین نگه داشتن فشار خون، کاهش اثرات مصرف نمک، کاهش احتمال بروز سنگ کلیه و احتمالاً کاهش تحلیل استخوان ضروری است. در حال حاضر، مصرف متوسط پتاسیم در آمریکا برای مردان و زنان به ترتیب %35 و %50 زیر مقدار کافی مورد نیاز است . بایستی توجه داشت که مصرف پتاسیم بیش از مقدار کافی مورد نیاز برای افزایش سلامت جامعه خطری ایجاد نمی کند که به دلیل توانایی کلیه ها برای دفع مقادیر اضافی است . با این حال شایان ذکر است که در بیماران مبتلا به بیماریهای مزمن و حاد کلیوی و با سابقه بیماریهای قلبی و افرادی که تحت روش های درمانی هستند که ذخیرة پتاسیم را در بدن افزایش می دهد ( مانند روشهای potassium-sparring)، مصرف پتاسیم با دقت فراوان و بررسی شرایط بیمار بایستی صورت گیرد
نمک های پتاسیم مختلفی برای تغییر pH ادرار در دسترسند. مطالعات نشان می دهند که استفاده از بی کربنات سدیم اثر کمی بر دفع کلسیم توسط ادرار دارد. این در حالیست که استعمال بی کربنات پتاسیم یا سیترات پتاسیم کاهش چشمگیری را در دفع کلسیم نشان داد.[33و34]. سیترات پتاسیم که یک مادة درمانی در جلوگیری از سنگ کلیه است، می تواند به طور مؤثر ادرار را قلیایی نماید. در بیماران مبتلا به homozygous cystinuria استفاده از دوزهای روزانه 4-8 گرم به مدت دو هفته ادرار را به طور مؤثر قلیایی نمود. به علاوه مطالعات متعددی وجود دارند که استفاده از سیترات پتاسیم برا ی مقابله با تحلیل استخوان ناشی از اسیدوز مزمن در افرادی با رژیم غذایی غنی از پروتئین را تأیید می کنند .
اثر پتاسیم به یون همراه آن بستگی دارد. به نظر می رسد که قدرت قلیایی نمودن ادرار توسط کلرید پتاسیم که به طور گسترده در غذاهای فرآوری شده با سیترات پتاسیم یکسان نیست. در پژوهش اخیر، Jehle  و همکارانش نشان دادند که در افزایش دانسیته معدنی استخوان در زنان یائسه مبتلا به osteopenia سیترات پتاسیم نسبت به کلرید پتاسیم مؤثرتر بود . به علاوه کلرید پتاسیم منجر به کاهش دانسیته معدنی استخوان در ستون مهرة کمری شد. استفاده از سیترات پتاسیم در این افراد منجر به کاهش چشمگیر و پایدار دفع کلسیم از طریق ادرار شد و افزایش نیز در دفع سیترات از ادرار دیده شد که بیانگر آن است که قلیایی شدن رخ داده است. در مجموع، آنیون سیترات برای سم زدایی عاملی مناسب است زیرا در چرخة اسید سیتریک به عنوان واسطه عمل نموده و در تولید انرژی نقش دارد. براساس تجربیات پزشکان مختلف کمبود انرژی یکی از عوارض جانبی شایع در مراحل اولیة سم زدایی متابولیک است. بنابراین، خوردن غذاهایی که حاوی مقادیر بالایی از سیترات هستند مانند برخی میوه ها و سبزیجات می تواند مفید باشد. همچنین شایان ذکر است که سیترات در بدن به بی کربنات تبدیل می شود و در نهایت به سیستم بافر بدن اضافه می شود.